12.02.2024
8 Dakika
Klasik mitolojinin efsanevi kahramanlarından bir olan Orpheus, büyüleyici müziğiyle tüm canlıları, hatta kayaları bile etkisi altına alabilen bir müzisyen; şiirleriyle mucizelere kaynaklık eden bir şair ve kendine özgü bir külte hayat veren bir peygamberdir. Antik Çağ’ın ünlü yazarı Strabon ve Plutarch gibi isimler, birçok mitolojik hikayede yer alan Orpheus’un Trakya kökenli olduğu öne sürerler. Büyüleyici ezgiler yaratan büyük bir müzisyen olması ve bir doğa perisi olan karısı Eurydice’e büyük bir aşk duyması nedeniyle klasik mitolojinin en “romantik” ve etkileyici karakterinden biri olan Orpheus, yüzyıllar boyunca üretilen birçok sanat eserine konu olur. Bu etkileyici mitolojik karakterin baştan sona masalsı olan yaşam öyküsüne birlikte göz atalım.
Kimi antik kaynaklara göre Trakya kralı Oegrus’un, kimilerine göre ise tanrı Apollon’un oğlu olan Orpheus’un annesi, ilham perisi musalardan Calliope’dir. Efsaneye göre Orpheus, Olimpos yakınlarındaki Pimpleia’da annesi ve kız kardeşleriyle birlikte yaşarken karşılaştığı Apollon ona altın bir lir verir ve çalmayı öğretir. Şarkı sözü yazmayı da annesinden öğrenen Orpheus, büyülü müziğini yaratmanın ilk adımlarını böylece atmış olur.
Orpheus’un öyküsündeki mitolojik maceralardan ilki, Altın Post’u arayan Argonotların gemisindeki yolculuğa katılmasıyla başlar. Mürettebatında Herakles gibi çok ünlü bir mitolojik karakterin de bulunduğu Argo gemisinin yolculuğunda Orpheus, denizcileri baştan çıkarıp kaza yapmalarına sebep olan sirenleri müziğiyle alt ederek yola devam etmelerini sağlar. Argonotların efsanevi macerası hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz bu efsanevi yolculuğun duraklardan biri olduğu düşünülen Aretias ya da günümüzdeki adıyla Giresun Adası hakkındaki Mitolojiden Gerçeğe Açılan Bir Kapı: Giresun Adası başlıklı blog yazımızı okuyabilirsiniz.
Klasik mitolojide Orpheus’un en bilinen hikayesi ise çok sevdiği karısı Eurydice’in ölümüyle ilgilidir. Dağların ve vadilerin perilerinden biri olan Eurydice’e büyük bir aşkla bağlı olan Orpheus, karısının bir gün yılan sokması sonucu ansızın ölmesiyle çok sarsılır. Büyüleyici müzisyenin, karısı Eurydice’in ardından çaldığı yas ezgileri öyle etkileyicidir ki tüm periler, hatta tanrılar bile ağlar. Orpheus’un ezgileriyle hüzne boğulanlar ona yer altındaki Ölüler Ülkesi’ne gidip Eurydice’i geri getirmesini tavsiye ederler. Orpheus bu tavsiye uyarak çok az ölümlünün gidip de geri dönebildiği Ölüler Ülkesi’ne gider ve müziğiyle Hades ile Persephone’yi, karısını yeniden yaşama döndürmeye ikna eder.
Hikayenin çok yaygın olarak bilinen bir versiyonunda Orpheus’a bunun için tek bir şart koşulur: Hades ve Persephone, Eurydice’in geri dönmesine izin verirler ancak Eurydice, kocasının arkasından yürüyecektir ve ikisi de yer üstüne çıkana kadar Orpheus asla arkasına bakmayacaktır. Ne var ki Orpheus yer üstüne adım atar atmaz şüpheye düşüp arkasına bakar ve o sırada henüz yer üstüne çıkmamış olan karısını gördüğü an, onu yeniden kaybettiği an olur.
Mitolojik anlatıların birçok kanonik sahnesinde yer alan Orpheus, tarih boyunca bu sahnelerin tasvir edildiği pek çok eserde karşımıza çıkar. Çağlar boyunca pek çok kere tasarlanan efsanevi sahneler arasında Ölüler Ülkesi’nden çıkarken Persephone’ye attığı bakış, tanrı Dionysos’un takipçisi Maenadlar tarafından öldürülmesi ve lirini çalarken etrafına hayvanları toplamış ikonik görüntüsü sayılabilir. Türkiye’de de özellikle Roma Dönemi villalarını bezeyen birçok Orpheus mozaiği kalıntısı bulunur. Düzce’deki Konuralp Müzesi’nde sergilenen, Orpheus’u çevresinde hayvan figürleriyle resimleyen ve dört köşesinde mevsimleri temsilen kadın figürlerinin bulunduğu mozaik bunlardan biridir. Şanlıurfa Haleplibahçe Müzesi’nde Orpheus’u etrafına hayvanlar toplanmış biçimde tasvir eden MS 194 tarihli mozaik ise bu mozaiklerden bir diğeridir. Eşsiz bir öyküsü olan bu büyük mitolojik karaktere gerçeklik kazandıran yüzlerce yıllık eserleri görmek için Türkiye’deki bu müzeleri ziyaret edebilirsiniz.
