İstanbul II. Beyazıd Türk Hamam Kültürü Müzesi

II. Bayezid Külliyesi’nin bir parçası olan hamam (II. Bayezid vakfiyesinde hamamdan söz edilmese de külliyenin bir parçası olduğu bilinir) Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde kayıtlı bazı belgelere dayanılarak 1507-1508 yıllarına tarihlendirilir. Kayıtlarda “Yeni Hamam” olarak anılan hamam, II. Bayezid’in eşi Gülbahar Hatun baniliğinde halkın kullanımı için çifte hamam olarak yaptırılmıştır.

III. Ahmet’in tahttan indirilmesi ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın öldürülmesine yol açan Patrona Halil isyanının hazırlanmasında rolü olan Patrona lakaplı tellak Halil’in burada çalıştığına dair rivayet nedeniyle Patrona Hamamı olarak da anılagelmiştir.

Erkekler ve kadınlar için ayrı hamam yapıları olarak tasarlanmış, aynı plan özelliğine sahip, birbirine bitişik çifte hamamın, külhanı ve su depoları ortak kullanılmıştır. Her iki hamamın da Ordu Caddesi yönünde büyük kubbeli soyunmalık birimleri bulunur. Bu birimlerden kadınlara ait olan kısım, biraz daha küçük tasarlanmıştır. Soyunmalık bölümlerinin kuzeyinde (soğukluk), ılıklık, sıcaklık bölümleri ve arka tarafta boydan boya uzanan külhan birimi yer alır. Hamam girişleri farklılık göstermekte, erkekler hamamının girişi Ordu Caddesi’ne kadınların ki ise Kimyager Derviş Paşa Sokağı’na bakmaktadır.

Klasik Osmanlı Hamamlarının plan özelliğini yansıtan çifte hamam büyüklüğü, ihtişamı ve günümüzde de geçerliliğini koruyan önemli bir yerleşim bölgesinde yer alması nedeni ile uzun yıllar hamam olarak kullanılmıştır.

Günümüzde İstanbul Üniversitesi mülkiyetinde yer alan hamam, Beyazıt Meydanı çevresinde dağılım gösteren külliyenin diğer yapıları ile organik bağlantısını kısmen korumakla birlikte, Beyazıt Camii dışında, külliyenin diğer yapıları gibi asıl işlevini sürdürmemektedir. Asıl işlevini devam ettiremese de değişen günümüz koşullarına uyum sağlayarak, hamam ve yıkanma kültürünü yaşatmak özellikle gelecek nesillere bu kültürün aktarılmasını sağlamak amacı ile çifte hamamın müzeye dönüştürülmesi düşünülmüş ve İstanbul Üniversitesi öncülüğünde çalışmalar başlatılmıştır. Hamam aslına uygun restore edilerek müzeye dönüştürülmüş, müze açılışı 27 Mayıs 2015 tarihinde gerçekleştirilmiştir. (2010 yılında çevre ve mekân düzenlemeleri projeleri doğrultusunda restoresine devam edilen yapı için 2011’de II. Beyazıt Hamamı Restore ve Kültür Mirası Müzesi Düzenlenme Projeleri hazırlanmış ve müze olarak düzenlenmesi kararı alınmış, Prof. Dr. Nurhan Atasoy başkanlığında oluşturulan bir komisyonla da 2013 yılı mayıs ayı itibariyle müze olarak düzenlenmesi için restoresine başlanmıştır.)

Müze, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün 04.03.2015 tarih ve 60960384.151.01-43212 sayılı onayıyla Özel Müze olarak tescillenmiştir.

Müzenin girişi kadınlar hamamının soyunmalık mekânından yapılmakta olup, güvenlik birimi ve idari birimler bu mekânda konumlandırılmıştır. Kadınlar hamamının paralelindeki erkekler hamamının soyunmalık mekânı ise, iki mekân arasında açılan bir kapı ile birbirine bağlanmış ve bu büyük mekân geçici sergi mekânı olarak düzenlenmiştir. Müze eserlerinin sergilendiği alanlara her iki birimden de geçiş yapılabilmektedir. Eserlerin sergilendiği vitrinler kadınlar ve erkekler hamamının yıkanma mekânları olan ılıklık ile sıcaklık birimlerine yerleştirilmiştir. Kadınlar hamamının ılıklık birimi Bizans ve Osmanlı Dönemlerine ait arkeolojik mimari öğelere de ev sahipliği yapmakta, müze izleyicilere farklı dönemlere ait eserler açısından zengin bir çeşitlilik sunmaktadır.

Hamam müzesi ile Osmanlı toplumunda suyun gündelik yaşamdaki yerinin ve öneminin ne olduğu, tarihsel süreçteki değişimin ve dönüşümün nasıl gerçekleştiğinin ziyaretçiye aktarılması hedeflenmektedir. Bu bağlamda bağışlar yoluyla sağlanmış Türk hamam kültürünü yansıtan etnografik eserler (hamam eşyaları) görsel materyallerle desteklenerek ziyaretçinin beğenisine sunulmuştur.

Açıldığı günden bu yana periyodik olarak sergilerin düzenlendiği müzede, zaman zaman farklı disiplinlerden konuşmacıların yer aldığı toplantı ve seminerler de yapılmaktadır. Ayrıca yaz tatili dönemi haricinde her ayın ikinci ve üçüncü pazartesi günleri okul öncesi ve temel eğitim düzeyindeki öğrencileri misafir etmekte, öğrencilerle eğlenceli atölyeler gerçekleştirilmektedir. Güncel müzecilik anlayışının bir parçası olan müzede eğitim programlarının çocuklara ve yetişkinlere yönelik farklı atölye uygulamaları ile sayısının arttırılması planlanmıştır.

1985 yılında UNESCO tarafından Dünya Kültürel Miras Listesi’ne alınan “İstanbul Tarihi Alanları” içinde yer alan II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi ziyaretçilerini beklemekte.

Müze Koleksiyonu Hakkında Kısa Bilgi:

II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesi etnografik ve arkeolojik eserleri barındırmaktadır.

Etnografik eserler: (Hamam eşyaları) Bakır, pirinç, bronz hamam tasları, şifa tasları, kildanlıklar, çocuk leğeni, ibrik, kahve fincan tepsileri, sini, kirdenlik, bakraç, su güğümü, lenger, sahan, maşrapa, bakır bardaklar, bakır cezveler, kahvedan, bakır demlik, kahve kavurma tavası, pirinç şamdanlar, teneke camlı fener, nalınlar, seramik kahve fincanlarından oluşan metal, cam ve seramik eşyalar; pamuk dokuma hamam havluları, ipek ve pamuk dokuma peştamallar, pamuklu dokuma peşkirler, ince pamuklu dokuma yağlıklar, pamuklu, yün ve saten dokuma bohçalar, yün ve keçe seccade, tülbent başörtüler, yörük ve yün dokuma keseler, kadife sabunluk, üç etek ve iç etekten oluşan tekstil ürünleri ve zeytinyağlı sabun ve boynuz ve fildişi tarak vb. oluşur.

Arkeolojik eserler: Hamamın içinde ve çevresinde bulunmuş İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü envanterine kayıtlı Bizans ve Osmanlı Dönemlerine ait mimari parçalardan oluşur.