Zonguldak Filyos Tios Örenyeri

Antik Çağ’da Billaios (Filyos) Nehrinin Karadenize döküldüğü bölgenin hemen doğusuna kurulmuş olan ve doğu Bithynia ile Batı Paphlagonia coğrafi bölgelerinin arasında geçiş güzergâhının kıyı kentlerinden olan Tios Antik Kenti, bugün Türkiye’nin Batı Karadeniz Bölgesi’ndeki Zonguldak İline bağlı Çaycuma ilçesinin sınırlarındaki Filyos Beldesine konumlanır. Kent kuzeyden Pontos Eukseinos (Karadeniz), batıdan Herakleia Pontike (Karadeniz Ereğlisi), doğudan Amastris (Amasra), güney, güneybatı ve güneydoğudan  Hadrianopolis (Karabük-Eskipazar), Krateia/Flaviopolis (Bolu-Gerede) ve Claudiupolis (Bolu Merkez) kentleri ile çevrelenmiştir.

Karadeniz kıyıları boyunca bulunan Yunan-Roma kentleri arasında, modern yerleşimler veya alüvyon, kum ve çamur altında kalmamış tek kent olarak bilinen Tios, bu yönüyle bu sahilde bulunan bir kent yapısının ve gelişiminin araştırılması açısından ünik bir fırsat sunmaktadır. Amaseialı (Amasya) Roma Dönemi coğrafya yazarı Strabon’a (M.Ö. 69- MS14) ve Bizans Dönemi yazarı Eustathios’a (M.S. yak. 1115-1195/6) göre Tios yerleşimi, Helen kolonizasyonundan önce Billaios (Filyos) Nehrinin her iki tarafında yaşayan Kaukonlar adındaki Thrakia kökenli bir Paphlagonia kabilesinin yurdu ve başkentiydi. Burası Helenlerin Karadeniz’deki kolonizasyon dönemi sürecinde, M.Ö. 7. yüzyılın ikinci yarısında kıyı bölgesi Ionia Bölgesi’ndeki Miletos kentinden gemilerle gelenler tarafından bir koloni haline getirilmiştir. M.S. 6. yy. Bizans yazarı Stephanos Byzantinos, Ethnika (Etnik Halklar) adlı eserinde Herennius Philon (MS yak. 64-141) adlı başka bir yazardan aktardığı bir cümlesinde, Miletoslu denizci kolonistlerin başında Tios adındaki bir Miletoslu rahibin kurucu-lider (ktistes) olarak yer aldığı bilgisini verirken bu kişinin kendi adını verdiği koloninin kurucusu olduğunu ima eder. Aynı cümlenin devamında ise Bithynialı Demosthenes adlı başka bir yazardan aldığı ikinci bir bilgiyi sunar. Buna göre, Trakya’dan göç eden halklara liderlik yapan Pataros adlı bir kişi, göç dalgasıyla Paphlagonia’ya gelerek burayı işgal etmiş, burasını Tanrı Zeus’un onuruna, "Zeus’un Kenti" anlamında ‘Tios’ olarak adlandırmıştır. Bu teoriye göre Tios kelimesi, Zeus’tan (Dios) türemiş olup, Frigya ve Galatia bölgelerinde bulunan Yeni Phryg dili (Frigce) yazıtlı belgelerde bunun kanıtları görülmektedir. M.Ö. 4. yy’da Herakleia Pontike’deki tiranlık devletinin yönetimi altında bulunan Tios kentinin; Makedon Kral Büyük İskender’in dünya imparatorluğu sonrasında Helenistik Dönem adlandırılan dönemde, kronolojik olarak sırasıyla İskender’in generallerinden Lysimakhos’un Krallığı, Lysimakhos’un esi olan Kraliçe Amastris yönetimindeki Amastris Synoikismos’u (birleşik kent yönetimleri), Bithynia Krallığı ve Pontus Krallığı gibi bölgesel yerel güçlerin egemenliğinde kaldığı bilinir. Bu dönemde Kraliçe Amastris’in veya Lysimakhos’un egemenliğinden kurtulduğu ve bağımsız kaldığı kısa bir dönem boyunca "Eleutheria (Bağımsızlık)" yazılı ve "Tanrıça Eleutheria" betimli kendi kent bronz sikkelerini darp etmiştir.