İstanbul Harbiye Askeri Müzesi

Askeri Müze’nin Tarihçesi

Millî Savunma Bakanlığına bağlı olarak İstanbul’da faaliyetlerini sürdüren Askerî Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı, koleksiyonlarının zenginliği ve çeşidi açısından dünyanın önde gelen müzelerinden birisidir. Askerî Müze’nin kuruluşu modern anlamda olmamakla beraber XV. yüzyıla kadar uzanmaktadır. 1453’te İstanbul’un Türkler tarafından fethinden sonra Aya İrini Kilisesi, değerli silahların, harp araç ve gereçlerinin toplandığı “Cebehane” olarak düzenlenmiştir. 1726 tarihinde Cebehane’deki tüm malzemeye yeni bir düzen verilerek “Dar-ül Esliha” adı ile yeni bir kurum oluşturulmuştur. Modern anlamda Türk müzeciliğinin temeli Tophane Müşiri Damat Ahmet Fethi Paşa’nın gayretleri ile 1846 yılında atılmış ve bu tarih Türk müzeciliğinin ve Askerî Müze’nin gerçek anlamda kuruluşu olmuştur. Aya İrini’deki revakların araları camekânlarla kapatılarak sergileme mekânları haline getirilmiştir. Bu mekânların bir bölümünde eski silahlardan, savaş araç ve gereçlerinden oluşan koleksiyonlar, diğer bölümlerde de arkeolojik eser koleksiyonları sergilenmiştir. Aya İrini’deki bu koleksiyonlar kısa bir süre sonra ilk defa müze adını alarak “Müze-i Hümayun” olarak isimlendirilmiştir.

1940 yılına kadar Aya İrini’deki faaliyetlerini sürdüren Askerî Müze, II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye de sıçrayabileceği düşüncesi ile faaliyetlerine bir süre ara vermiştir. Savaş tehlikesinin ortadan kalkmasından sonra 1949 yılında Maçka Silahhanesinde depolanan eserler, 1959 yılından itibaren Harbiye Mektebi Jimnastik hanesi binasında tekrar sergilenmeye başlanmıştır. Bu binanın zamanla Askerî Müze koleksiyonları için yetersiz kalması ve çağdaş anlamda gelişmeye yönelik adımların atılmasına imkân vermemesi üzerine 1966 yılından itibaren restore çalışmaları sürdürülen eski Harbiye binasının Askerî Müze olarak kullanılmasına karar verilmiş ve 10 Şubat 1993 günü yeni bir düzenleme ile ziyarete açılmıştır. Başlangıçta Osmanlı Cebehanesi’nden intikal eden silahlarla salonlarını açan Askerî Müze, zaman içerisinde toplama, satın alma ve bağış yoluyla koleksiyonlarını genişletmiştir. Askerî Müze, XIII. yüzyıldan günümüze kadar uzanan geniş bir zaman dilimine tarihlenen çok sayıda askerî kültür varlığına sahiptir.

Müze sergi salonlarında vitrinlerle sergileme yöntemi dışında son yıllarda modern müzecilik uygulamaları da kullanılmaya başlanmıştır. 2007 yılından itibaren Türk Ordusunun Kuruluşu, Selçuklu Dönemi, Osmanlı Devleti’nin Kuruluş ve Yükseliş Dönemleri, İstanbul’un Fethi ve Çanakkale Savaşları’nı konu alan salonlar yapılmıştır. Bu salonlarda büyük ebatlı dioramalar, haritalar, ışıklı panolar, heykel ve yağlı boya tablolar ile yer yer orijinal eserlerin kullanıldığı bir konsept uygulanmıştır.

Ayrıca Mustafa Kemal Atatürk’ün Harp Okulu’nda geçen öğrenim hayatı anısına müzedeki bir salon Dönemi’ne uygun olarak düzenlenmiş ve Harbiyeli Atatürk Sınıfı olarak ziyarete açılmıştır.

Müzecilik faaliyetlerinin yanı sıra dünyanın en eski bandosu olan Mehter de Askerî Müze bünyesinde yer almaktadır. Yine Askerî Müzede yerli, yabancı, sivil ve askerî her türlü kültür ve sanat faaliyetlerine açık “Kültür Sitesi” kompleksi de yer almaktadır.

Eski Harp Okulu Binasının Tarihçesi

Mekteb-i Harbiye binası, kuzey-güney yönünde uzanan bir yapılar kompleksi olarak 54.000 m²’lik bir alan üzerine kurulu 18.600 m²’lik binası ile ayaktadır.

Bugünkü Askerî Müze binasının inşasına Dolmabahçe Sarayı'nın da mimarı olan Garabed Balyan tarafından 1834'te başlanmıştır. Tophane-i Amire Hastanesi olarak inşa edilmeye başlanan bina, 10 Ekim 1846 yılında Sultan Abdülmecid tarafından Mekteb-i Fünûn-u Harbiye-i Şahane olarak resmen açılmıştır. 1848 yılında, bugünkü Harp Akademisi'nin temeli olan Erkan-ı Harbiye sınıfları da eklenmiştir. 1850-1851 yıllarında Mekteb-i Harbiye'de İngiliz mimar Smith tarafından bir manej binası inşa edilmiştir. 1853-56 yılları arasında Kırım Savaşı'nda Harbiye binası İngiliz ve Fransızlar tarafından istenmiştir. Bina Fransızlar tarafından hastane olarak kullanıldığı sırada büyük bir yangın geçirmiştir. 1864'te Garabed Balyan tarafından tekrar inşa edilmiştir. Yapım giderleri olan 6.551.229 kuruş Maliye Hazinesi'nden karşılanmıştır.

Atatürk’ün de 1899-1905 yılları arasında öğrenim gördüğü ve birçok değerli komutan ve subayın yetiştiği Harp Okulu, Ankara’ya taşındığı 1936 yılına kadar bu binada kesintili olarak eğitim ve öğretime devam etmiştir. Harp Okulu’nun 1936 yılında Ankara’ya nakledilmesinden sonra bina, 1936-1966 yılları arasında Yedek Subay Hazırlık Okulu, Levazım Amirliği, Askerlik Şubesi, Orduevi, l. Ordu, 3'üncü Kolordu, Merkez Komutanlığı karargâhları olarak çeşitli askerî birliklere tahsis edilmiştir.

1966 yılında restore edilerek modern anlamda bir Askerî Müze haline getirilmesi planlanmıştır. Bina, okuldan müzeye dönüşüm sürecinde gerek iç gerekse dış görünüm itibariyle birçok değişikliğe uğramıştır. Cumhuriyet Caddesi’ne bakan cephe tamamen değiştirilmiş ve bu cephenin arkasında kalan mekânlar müze için kullanılabilir hale getirilmiştir. Orta avlunun güneyine mehter konserleri için 500 kişilik bir amfi eklenmiştir. Yıkılan bazı bölümlerin yerine iki katlı otopark yapılmıştır.

1985 yılında restore çalışmaları biten bölümler, 10 Şubat 1993 tarihinde Kültür Sitesi’nin de dâhil olduğu diğer bölümlerle birlikte bugünkü durumu ile “Askerî Müze ve Kültür Sitesi” olarak hizmete açılmıştır.