Antalya Nekropol Müzesi

ANTALYA NEKROPOLİS MÜZESİ

Antalya il merkezinde bulunan ve geleneksel olarak Eski Doğu Garajı ve Halk Pazarı Mevkii adlarıyla bilinen 12672 ada, 1 ve 2 no.lu parsele ilişkin 2005 yılında Antalya Büyükşehir Belediyesi tarafından, Antalya Kent Merkezi Doğu Garajı ve Halk Pazarı Alanı Düzenlenmesi Mimari Proje Yarışması açılmıştır. Antalya Mimarlar Odası başkanlığında gerçekleşen yarışma sonucuna göre Erkal Mimarlık (Ozan Erkal – Emre Erkal) tarafından hazırlanan proje birinci seçilerek uygulamaya hak kazanmıştır. Bu kapsamda 2008 yılında projenin inşaatına başlanmış ve temel hafriyatı çalışmaları sırasında Antik Dönem'e ait mezar kalıntıları açığa çıkmıştır. Antalya Müzesi Müdürlüğü uzmanlarınca yapılan incelemeler sonucunda alanın Attaleia Antik Kenti'nin Doğu Nekropolisi olduğu anlaşılmış ve Antalya Müzesi Müdürlüğü tarafından alanda kurtarma kazıları başlatılmıştır. 2008 yılında başlatılan kurtarma kazıları neredeyse kesintisiz biçimde 2010 yılı sonuna kadar sürdürülmüş, 8450 m² alanda gerçekleştirilen kurtarma kazıları neticesinde 846 adet mezar, 1018 adet envanterlik, on binlerce etütlük arkeolojik eser ve iki bine yakın bireye ait insan iskeleti açığa çıkartılmıştır. Bu gelişmeler neticesinde nekropolis alanı Antalya Koruma Bölge Kurulunun 22.02.2011 tarihli ve 4866 karar numarasıyla I. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescil edilmiştir. Ayrıca 2020 yılında, önceki kazılarda rezerv olarak bırakılan yaklaşık 2500 m² alanda Antalya Müzesi Müdürlüğü tarafında, belediyemizin arkeolog, işçi ve araç-gereç desteği ile arkeolojik kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu kazı çalışmalarında da 19 adet mezar açığa çıkartılmış böylece toplam mezar sayısı 865 olmuştur.

Açığa çıkartılan mezarların büyük çoğunluğunun sadık tipi ve doğal ana kayaya yapılan gömüler olduğu anlaşılmıştır. Bununla birlikte dromoslu oda, khamasorion, lahit kapaklı khamasorion, pişmiş toprak plaka kaplı mezarlar diğer mezar tiplerini oluşturduğu ve bol miktarda, içinde iskeletleri bulunan kremasyon kapları tespit edilmiştir. Mezar buluntuları ve eski arşiv belgeleri üzerine yapılan son çalışmalar sonucunda alanın MÖ. 4. yy.’ın sonundan başlayarak neredeyse kesintisiz biçimde mezarlık (nekropolis) olarak kullanıldığı anlaşılmıştır.           

Antalya’nın tarihi ve ölü gömme gelenekleri açısından önemli ve zengin veriler sunan alandan ele geçen ve MÖ. 4. yy.’ın sonu ile MÖ. 3. yy.’a tarihlenen buluntular ayrıca önemlidir. Bilindiği üzere Attaleia kentinin MÖ. 2. yy.’ın ortalarından Bergamon Kralı II. Attalos Philadelphos tarafından kurulduğu kabul edilir. Attaleia Doğu Nekropolü’nde yapılan kazı çalışmaları sonucundan ele geçen ve II. Attalos’un egemenliği öncesi dönemlere ait buluntular Bergamon Kralı’dan önce de bölgenin yerleşime alan edildiğini bir kez daha göstermiştir.

Bütün bu gelişmeler neticesinde mülkiyeti Antalya Büyükşehir Belediyesine ait olan alanda gerçekleştirilecek olan proje, konunun muhatabı kurumlar, ilgili akademisyenler ve uzmanlarla yapılan kolektif çalışmalarla yeniden değerlendirilmiş ve Antalya tarihi ve arkeolojisi açısından eşsiz öneme sahip alanın müze çatısı altında korunarak ziyarete açılmasına karar verilmiştir. Uygulanacak inşaat projesi yeni özel şartlara göre proje müellifi Erkal Mimarlık tarafından tekrar revize edilmiş, "Antalya Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Ticaret Merkezi" adlı proje Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 17.12.2013 tarihli ve 2251 karar numarası ile onaylanmıştır.

Antalya Koruma Bölge Kurulu onayından geçen projeye göre nekropol alanının güneş, yağmur ve rüzgar gibi dış etmenlerden korunması için üstü çatı sistemiyle örtülmüş, bu çatı hiçbiri mezara denk gelmeyecek şekilde dikilen çelik taşıyıcı ayaklar üzerine oturacak şekilde inşa edilmiştir. Bununla birlikte müzeye gelen ziyaretçilerin mezarları rahat şekilde izleyebilmeleri için nekropol zemini üzerinde, alanın topografik durumuna göre 1 ila 2 m. yükseltilmiş gezi yolları yer almaktadır. Ayrıca müze giriş katında yaklaşık 820 m²‘lik 3 kapalı sergi salonu bulunmaktadır.

Antalya Büyükşehir Belediyesi Kent Tarihi ve Tanıtımı Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmekte olan müze çalışmalarına alanında uzman bilim insanları öncülük etmektedir. Bu kapsamda oluşturulan Antalya Nekropolis Müzesi Bilim Kurulunda Akdeniz Üniversitesi Arkeoloji Bölümünden Prof. Dr. Havva Işık ve Prof. Dr. Gül Işın, Ankara Üniversitesi Antropoloji Bölümünden Ayla Sevim Erol, Akdeniz Üniversitesi Eski Çağ Dilleri ve Kültürleri Bölümünden Doç Dr. Nuray Gökalp Özdil ve Antalya Müzesi Müdürü Mustafa Demirel yer almaktadır. Antalya Nekropolis Müzesi Bilim Kurulu ve proje ekibi “Bilimsel donanımı güçlü, çağdaş müzecilik ve korumacılık anlayışıyla, yerli ve yabancı ziyaretçilerine antik dönem Antalya’sının dini – etnik – ekonomik ve sosyo – kültürel yapısını tanıtmak, böylece turizm başkenti olan şehrimizi müzeler kentine dönüştürmek hususunda katkı sağlamak” misyonuyla çalışmalarını yürütmektedir. Bu misyona ulaşabilmek amacıyla 5 temel sergi teması kurgulanmaktadır.

1- Attaleia Doğu Nekropolisi ve Kazı Çalışmaları Tarihçesi

Attaleia Doğu Nekropolisi ve kazı tarihçesi kronolojik bir anlatımla ziyaretçilere tanıtılacaktır. Kazılar sırasında çekilen fotoğraflar, videolar ve resimler sergi materyallerini oluşturacaktır. Attaleia’nın kuruluş hikayesi bu bölümde anlatılacak ve Attaleia Doğu Nekropolis çevresinde bugüne kadar yapılan mezar kazılarına yine bu bölümde yer verilecektir.

2- Antik Dönem Ölü Gömme Ritüelleri ve Öte Dünya İnancı

Antik Dönem'e ait bir cenaze evi tasvir edilecek ve cenazenin evden nekropolis alanına, cenaze alayı ile getirilmesi tasvir edilecektir. Sonrasında aşamalı olarak cenazenin ve hediyelerin mezara yerleştirmesi, defnedildikten sonra mezarın kapatılması, mezar ziyaretleri ve son olarak arkeologların o mezarı yıllar sonra kazıdığı an sergilenecektir. Bu sergilemede nekropolis alnının MS. 1. ya da 2. yüzyılı canlandırılacaktır. Bu sergileme hem kapalı sergi salonunda hem de orijinal nekropol alanında gerçekleştirilecektir. Orijinal nekropol zemininde yapılan tasvirde cenazenin cenaze arabasıyla nekropol alnına getirilmesi canlandırılacaktır. Cenaze arabası nekropol alanında bulunan antik yolda, cenaze evi kapalı sergi galerilerinde teşhir edilecektir. Ayrıca bu temanın teşhirinde, Antik Dönem eserlerinde sıkça görülen ağıt yakan kadınlar üretilecek heykellerle tasvir edilecek ve Antik Dönem cenaze ağıtlarına yer verilecektir.

Kapalı sergi galerisinde yapılan ölü gömme tasvirinden hemen sonraki sergi galerisinde Antik Dönem öte dünya inancı dijital sergileme yöntemleriyle ziyaretçiye tanıtılacaktır. Bu bölümde, bir önceki galeride cenazesi yapılan kişinin ruhunun Antik Dönem inanışındaki Tartaros'a gidişi ve Tartaros dünyası, o dünyanın fenomen karakterleriyle anlatılacaktır.

3- Nekropolis Alanı Mezar Tipleri ve Tanımlamalar

Nekropol alanında bulunan mezar tipleri ziyaretçiye tanıtılacak. Yürüyüş güzergahlarına kurulacak dijital ekranlarda ziyaretçiler izlemekte oldukları mezarın tipolojisi hakkında bilgi sahibi olacaklardır.

4-) Nekropolis Alanından Açığa Çıkartılan Eserler ve Bu Eserlerin Kent Tarihi Açısından Önemi

Antalya Nekropolis Müzesindeki kapalı sergi galerindeki en geniş olanı nekropol alanından açığa çıkartılan ve günümüzde Antalya Müzesinde muhafaza edilen arkeolojik eserlerin ve yine bu kazılardan açığa çıkartılan insan iskeletlerinin sergileneceği galeri olarak planlanmıştır. Bu sergilemede klasik arkeoloji müzelerinde olan vitrin içi sergileme yapılacaktır. Ancak bu sergileme yapılırken eserlerin sanat tarihi ve tanımlamaları yanında mezarlığa bırakılma sebebi, Antik Dönem'deki cenaze ritüellerindeki özellikleri ön plana çıkartılacaktır.   

5- İskeletler Üzerine Yapılan Antropolojik Çalışmalar 

Kazılarla açığa çıkartılan iskeletler üzerine yapılmış antropolojik çalışmalarla elde edilen bilgiler ve istatistiksel veriler sergi senaryolarının oluşmasına altlık oluşturacaktır. Bununla birlikte yine antropolojik çalışmalarla elden edilen bilgiler ışığında antik dönem Antalya'sının demografik yapısı, arkeolojik eserlerin sergilenmesi planlanan galeride dijital tasarımlarla ziyaretçilere aktarılacaktır.

Antalya Nekropolis Müzesi Bilim Kurulu, Antalya Müzesi Müdürlüğü ve proje ekibi 2016 yılından beri yaptığı çalışmalarla yukarıda özetlenen sergi programları oluşturulmuş olup, sergi tasarım projesi 2018 yılında hazırlanmıştır. Bu çalışmalar kapsamında Doğu Garajı kazılarından açığa çıkartılan arkeolojik eserler, kazı arşivleri üzerine Antalya Müzesi Müdürlüğü yönetiminde tasnif çalışmaları yürütülmüştür. Ayrıca site alanının rölövesi çıkartılmış ve alanın restorasyon ve konservasyon uygulamaları ise tamamlanmak üzeredir.

Ülkemiz müzeciliği bakımında yeni ve örnek bir proje olacağı düşünülen Antalya Nekropolis Müzesinin en önemli bölümünü bu alandan açığa çıkartılan arkeolojik eserlerin ve insan iskeletlerinin sergileneceği sergi oluşturacaktır. Buna istinaden Doğu Garajı (Attaleia Doğu Nekropolisi) kazılarından açığa çıkartılan ve Bakanlığımız uhdesinde bulunan 1018 adet envanterlik, on binlerce etütlük arkeolojik eserin ve günümüzde Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Antropoloji Bölümünde muhafaza edilen ve araştırılan insan iskeletlerinin Antalya Nekropolis Müzesinde sergilenmesi, muhafaza edilmesi ve araştırılması çağdaş müzecilik ve bilimsel uygulamalar bakımında uygun görülmektedir. Bakanlığımız ve ilgili Genel Müdürlüğümüz tarafından uygun görülmesi durumunda söz konusu eserlerin Antalya Nekropolis Müzesinde sergilenmesi ve muhafaza edilmesine yönelik iş biriliği ve ortalık çalışmalarının başlatılması hususunda gereğini arz ederiz.